Tu’utu’uni ki he Fokotu’utu’u Ngāue Fakapa’anga

Na‘e tali ‘e he Poate ‘a e kau Talēkita ‘a e Pangikē Pule Fakafonua ‘o Tonga´ hili ‘enau fuofua fakataha ‘o e ta’u 2019, ‘i he ‘aho 17 ‘o Sanuali 2019, ke kei hokohoko atu ai pē ‘a e ngaahi tu’utu’uni ngāue fakapa’anga lolotonga ‘a ia ‘oku hā atu ‘i lalo´. ‘Oku fakataumu’a eni ke ngāue’aki ‘a e hulu ‘i he pa’anga ngāue ‘a e ngaahi pangikē, ‘o fakafou mai ‘i hono tuku atu ‘a e ngaahi nō ki tu’a ke ne faka’ai’ai mo pātoloaki ‘a e tupu faka’ekonōmika ‘a e fonua´.

a.  Ke kei hoko atu pē hono ta’etotongi ha tupu (interest) ‘i he ngaahi ‘akauni pa’anga ngāue ‘a e ngaahi pangike´ (Exchange Settlement Account) ‘oku fakahū ‘i he Pangikē Pule´ (zero interest rate policy);
e. Ke ‘oua ‘e toe ma’ulalo hifo he peseti ‘e 80 ‘a e lahi e ngaahi nō ‘oku tukuatu ‘e he ngaahi pangikē ‘o fakahoa ki he lahi ‘o ‘enau ngaahi fakahū pa’anga´ (loans/deposit ratio);
f. Ke kei tauhi pē ‘a e lahi ‘o e pa’anga ‘a e ngaahi pangikē fakakomēsiale, ‘a ia ‘oku tu’utu’uni fakalao ke tauhi ‘i he Pangikē Pule´ (Statutory Reserve Deposit) ‘i he peseti ‘e 10; pea
h. Ke tu’uma’u pē ‘a e faka’amu ki he hikihiki e totongi ‘o e ngaahi koloa´ (inflation reference rate) ‘i he peseti ‘e 5%.

Na’e fakahā ‘e he Kōvana ‘o e Pangikē Pule´, Sione Ngongo Kioa, na‘e lelei ‘a e ngaahi ngāue faka’ekonōmika´ ‘i he lolotonga ‘o e māhina Nōvemaˊ, neongo na‘e tupu māmālie ’o fakahoa ki he māhina ko ‘Okatopa´. Na‘e hokohoko atu ai pē ‘a e tupu ma‘olunga ‘a e lahi ‘o e ngoue na’e uta atu ki muli´ ‘aki ‘a e peseti ‘e 87.7 ‘o fakahoa ki he tupu peseti ‘e 109.4 ‘i ‘Okatopaˊ. Na’e makatu’unga ‘eni mei he lahi ange ‘a hono hū atu ‘o e ngoue hina´ ‘i Nōvema pea pehē ki he ngaahi fua’i‘akau´ ‘o hangē ko e meleniˊ mo e meiˊ. Na’e tupu mo e ngaahi nō na’e tuku atu ki he sekitoa fakatupu koloa´ (secondary sector) ‘o hā mahino mei heni ‘a e fakafuofua ‘e tupu mo toe lahi ange ‘a e ngaahi ngāue ‘i he sekitoa ni. Na’e tupu ‘a e ngaahi nō ki he tafa’aki langa fakapisinisi´ ‘aki ‘a e peseti ‘e 1.1 ‘o fakahoa ia ki he peseti ‘e 9.6 ‘i ‘Okatopa 2018. Na’e toe tupu mo e ngaahi nō fo’ou ki he nō fale taautaha´ pea mo e nō fakapisinisi ‘o fakataumu‘a ki he langa fale´ pea mo e fo‘u koloa´ (manufacturing). Na’e hiki hake ‘a e lahi ‘o e ngaahi koniteina na’e lesisita ‘i Novema´, ‘o tautautefito ki he ngaahi koniteina taumu‘a fakataautaha´ ‘o hā mahino ai ‘a e femou’ekina e sekitoa fefakatau’aki fakataautaha´ ‘o ‘ikai fakafou ‘i he maketi´ pea ‘oku mahino mei heni ‘a e teuteu ‘a e kakai´ ki he ngaahi kātoanga (festive season) ‘i he ngaahi māhina ka hoko´. Na‘e holo ‘a e pa‘anga hū mai mei he fefolau‘aki΄ ‘o fenāpasi ia mo e holo e lahi ‘a e vakapuna ne tū’uta mai ki Tongaˊni mei tu‘apule‘anga´ neongo na‘e ‘i he tu’unga tatau pē ‘a e tokolahi ‘o e kakai na’e tū‘uta mai ki Tonga΄ni. Na‘e tokoni’i ‘e he tupu peseti ‘e 14.8 ‘a e ngaahi nō fo’ou fakataautaha´, neongo na’e ma’ulalo ange ‘i he tupu peseti ‘e 33.3 ‘o e māhina kuo’osi´, ke toe mālohi ange ai ‘a e ngaahi fefakatau’aki fakatau koloa´. Na’e holo mo e talafi pa’anga mai mei muli´ ‘aki ‘a e $0.6 miliona ‘i Nōvema.

‘Oku kei ‘i he tu‘unga lelei pē ‘a e fai fatongia ‘a e ngaahi pangikē fakakomēsiale´ ‘i he māhina ko Nōvema 2018, ‘o makatu‘unga meiˊhe lahi ange ‘a ‘enau pa’anga ngāue´, tu‘unga fakafiemālie ‘a ‘enau tupu´ (profitability), neongo na’e holo. Na’e fakalakalaka ‘a e tu‘unga ‘a e ngaahi nō ‘oku palopalema´ ‘i Nōvema. Na‘e holo ‘a e fakahū pa’anga ‘a e ngaahi pangikē fakakomēsiale ki he Pangikē Pule´ ‘o fakatupunga ai e holo ’i he pa‘anga ngāue (reserve money). Na’e holo e fakahū pa’anga´ ‘o makatu’unga mei ai e tupu ‘a e lahi ‘o e ngaahi nō ‘i hono fakahoa ki he lahi ‘o e ngaahi fakahū pa‘anga´ (loans/deposit ratio) mei he peseti ‘e 73.3 ‘i he māhina kuo’osi´ ki he peseti ‘e 74.9 ‘i Nōvema. Kaekehe, ‘oku kei ma’ulalo pē ‘eni ‘i he tu’unga kuo tu’utu’uni ‘e he Pangikē Pule´ ke a’usia ‘e he ngaahi pangikē, ‘a ia ko e peseti ‘e 80. ‘Oku hā mei heni ‘a e kei ‘i ai pē ‘a e faingamālie ke toe fakalahi ‘a e ngaahi nō ke tuku atu ‘e he ngaahi pangikē. Na‘e holo mo e hulu ‘i he ‘avalisi ‘o e totongi tupu ‘i he nō mo e ‘avalisi ‘o e totongi tupu ‘i he fakahū pa’anga´ (weighted average interest rate spread) ‘o makatu‘unga meiˊhe holo ‘i he ‘avalisi ‘o e totongi tupu ‘i he nō (weighted average lending rate).

Na‘e hiki hake ‘a e pa’anga talifaki ‘i muli´ (foreign reserves) ki he $468.7 miliona ‘o makatu‘unga meiˊ he lahi ange ‘a e pa‘anga hū mai faka’ofisiale´, ‘a ia na’e fakataumu’a mai ki he pule’anga´ ke tokoni ki he’enau patiseti´ pea pehē foki ki he ngaahi polōseki´. ‘Oku fe‘unga ‘a e tu‘unga lolotonga ‘o e pa‘anga talifaki´ pea mo e māhina ‘e 7.4 ‘o e koloa mo e ngaahi ngāue hū mai mei muliˊ.

Na‘e holo ‘a e totongi koloa fakalūkufua´ ‘i Nōvema makatu‘unga mei he ma’ulalo ange ‘a e totongi ‘o e me‘akai fakalotofonua, me’akai hū mai mei muli´, mo e totongi lolo΄. Ka neongo iaˊ, na‘e hiki hake ‘a e totongi fakalūkufua ‘o e ngaahi koloa fakata’u´ ki he peseti ‘e 6.5 ‘o fakahoa ki he peseti ‘e 6.2 ‘i ‘Okatopa 2018. Na‘e ílonga e hikihiki ‘o e totongi koloa fakalotofonua΄ mei he totongi ‘o e me’akai fakalotofonua´, tapaka´, kava malohi´, kava-Tonga΄, koloa vala΄ mo e sevesi ‘o e ngāue faka-keita΄. Ko e ngaahi koloa hū mai mei muli na’e hiki ‘a hono totongi΄ na’e kau ki ai ‘a e totongi lolo´, tapaka´, kava malohi΄, kasa´ (liquid petroleum gas) pea mo e koloa sū mo e vala´.

‘Oku fakafuofua ‘e he Pangikē Pule´ ‘e kei tupu pe ‘a e tu’unga faka’ekonōmika ‘a e fonua´ ‘i he kaha’u´, kā ‘e ala uesia ‘a e fakafuofua ko ‘eni´ mei he ngaahi feliliuaki e ‘ea´. Ko e pa‘anga talifaki ‘i mulí ‘oku fakafuofua ‘e kei ‘i he tu’unga fakafiemālie pē pea ‘e holo ‘a e hikihiki ‘i he totongi koloaˊ. ‘Oku hokohoko atu ai pē ‘a e tu’unga fakafiemālie ‘a e ngaahi pangikē.

Koe’uhī ko e ngaahi fakamatala ko ‘eni´, ‘e hokohoko atu ai pē ‘a e ngaahi tu’utu’uni ngāue fakapa’anga lolotonga´. ‘Oku kei fakahoko pe ‘e he Pangikē Pule´ hono siofi ke fakahoko ha ngaahi fokotu‘utu‘u ngāue ‘o fakataumu’a ke ngāue’aki ‘a e hulu ‘i he pa’anga ngāue ‘a e ngaahi pangikē ‘aki hono faka‘ai‘ai e ngaahi pangikē ke toe fakalahi ‘a e ngaahi nō ‘oku tuku atu ki he kakai΄ ke poupou mo pātoloaki ha tupu faka’ekonōmika ‘oku ma’uma’uluta mo tolonga. Pea ‘e kei hokohoko atu ai pē ‘a e tokanga ‘a e Pangikē Pule´ ki hono muimui’i ofi e ngaahi fakalakalaka faka’ekonōmika fakalotofonua´ mo tu’apule’anga´, mo tu’u mateuteu ke liliu ‘a e ngaahi fokotu’utu’u ngāue fakapa’anga ‘o ka fiema’u.


Ngaahi Faka'eke'eke

Va'a 'Ekonomika
Pangike Pule Fakafonua 'o Tonga
NUKU'ALOFA

Telefoni: (676) 24057
Fax: (676) 24201

Meili 'Elekitulonika: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

Ngaahi Ma'u'anga Fakamatala

Ongoongo 'i he Lea Faka-Tonga
pdfIcon 132 KB - Ma'u atu ha'o tatau 'o e ongoongo ni.

Vakai ki ha ngaahi Ongoongo 'o e 2018.
You are here: Home News 2019 Press Release Tu’utu’uni ki he Fokotu’utu’u Ngāue Fakapa’anga