Tu’utu’uni ki he Fokotu’utu’u Ngāue Fakapa’anga - Fepueli 2019

Na‘e tali ‘e he Poate ‘a e kau Talēkita ‘a e Pangikē Pule Fakafonua ‘o Tonga´ hili ‘enau fakataha ‘i he ‘aho 18 ‘o Fepueli 2019, ke kei hokohoko atu ai pē ‘a e ngaahi tu’utu’uni ngāue fakapa’anga lolotonga ‘a ia ‘oku hā atu ‘i lalo´. ‘Oku fakataumu’a eni ke ngāue’aki ‘a e hulu ‘i he pa’anga ngāue ‘a e ngaahi pangikē, ‘o fakafou mai ‘i hono tuku atu ‘a e ngaahi nō ki tu’a ke ne faka’ai’ai mo pātoloaki ‘a e tupu faka’ekonōmika ‘a e fonua´.

a.  Ke kei hoko atu pē hono ta’etotongi ha tupu (interest) ‘i he ngaahi ‘akauni pa’anga ngāue ‘a e ngaahi pangike´ (Exchange Settlement Account) ‘oku fakahū ‘i he Pangikē Pule´ (zero interest rate policy);
e. Ke ‘oua ‘e toe ma’ulalo hifo he peseti ‘e 80 ‘a e lahi e ngaahi nō ‘oku tukuatu ‘e he ngaahi pangikē ‘o fakahoa ki he lahi ‘o ‘enau ngaahi fakahū pa’anga´ (loans/deposit ratio);
f. Ke kei tauhi pē ‘a e lahi ‘o e pa’anga ‘a e ngaahi pangikē fakakomēsiale, ‘a ia ‘oku tu’utu’uni fakalao ke tauhi ‘i he Pangikē Pule´ (Statutory Reserve Deposit) ‘i he peseti ‘e 10; pea
h. Ke tu’uma’u pē ‘a e faka’amu ki he hikihiki e totongi ‘o e ngaahi koloa´ (inflation reference rate) ‘i he peseti ‘e 5%.

Na’e fakahā ‘e he Kōvana ‘o e Pangikē Pule´, Sione Ngongo Kioa, na‘e toe tupu mālohi ‘a e ngaahi ngāue faka’ekonōmika´ ‘i he lolotonga ‘o e māhina Tisema 2018 ‘i hono fakahoa ki he māhina kuo maliu atu΄. Na‘e ‘ova ‘i he liunga ua ‘a e hiki hake ‘a e lahi ‘o e toutai ne uta ki muli ‘i he māhina Tisema΄ ‘o tupu eni mei he lahi ‘a hono fakatau atu ‘o e tuna΄. Na‘e tupu mo e pa‘anga hū mai mei hono uta atu ki muli ‘o e ngoue΄ ‘a ia ko e konga lahi koe pa’anga ma’u mai mei hono hū atu ‘o e ngoue hina΄. ‘Oku kei hokohoko atu pe ‘a e longomou’i e ngaahi ngāue langa΄ ‘i Tisema, ‘o tokoni eni ki he tupu ‘a e sekitoa fakatupu koloa´ (secondary sector), pea poupou ki ai ‘a e kake ‘i he lahi ‘o e ngaahi nō ki he tafa’aki langa fakapisinisi´ pea mo e ngaahi nō fale taautaha´. Na‘e hiki hake mo e talafi pa’anga mai mei hotau kainga ‘i muli´ (remittances) hili ia ‘a ‘ene holo ‘i he māhina kuo’osi΄. ‘E kaunga lelei eni ki he ngaahi ngāue fefakatau’aki koloa´, ‘a ia ‘oku hā mahino mai ‘i he toe lahi ange ‘a e pa’anga ‘oku tānaki mei he totongi tukuhau ‘oku hilifaki ‘i he koloa΄. Ko e lahi ‘o e ngaahi koniteina na’e lesisita΄ na’e holo, tautautefito ki he ngaahi koniteina taumu‘a fakataautaha´, koe’uhi´ ko e holo ‘a e lahi e ngaahi vaka uta koloa ne tū‘uta mai ki Tonga΄ ni. Kaekehe, ko e tu’unga ma‘olunga na’e ‘i ai ‘a e ngaahi koniteina na’e lesisita ‘i he ngaahi māhina kimu’a΄, ‘oku ne fakamahino mai na’e ‘osi mateuteu pē ‘a e ngaahi pisinisi΄ ki he fefakatau‘aki ‘e fakahoko ‘i Tisema΄. Na‘e kau foki mo e pa‘anga hū mai mei he fefolau‘akiˊ ‘i he hiki΄, ‘o fenāpasi ia mo e tu’unga ma’olunga taha kuo a‘u ki ai ‘a e tokolahi ‘o e kakai na’e tū‘uta vakapuna mai ki Tonga΄ni ‘i he ta‘u΄ ni. ’Oku angamaheni pē foki ki he māhina Tisemaˊ ‘e tokolahi taha ai ‘a e kau folau mai mei tu’apule’anga΄ koe’uhi ko e ngaahi teu kātoanga΄.

‘Oku kei ‘i he tu‘unga lelei pē ‘a e fai fatongia ‘a e ngaahi pangikē fakakomēsiale´, ‘o makatu‘unga meiˊ he kei lahi fe’unga pē ‘a ‘enau pa’anga ngāue´ pea ’i he tu‘unga fakafiemālie pē ‘a ‘enau tupu´ (profitability). Na’e hiki hake ‘a e peseti ‘o e ngaahi nō ‘i hono fakahoa ki he lahi ‘o e ngaahi fakahū pa‘anga´ (loans/deposit ratio) mei he peseti ‘e 74.9 ‘i Nōvema ki he peseti ‘e 75.1, tupu pea mei he lahi ange ‘o e ngaahi nō na’e tuku atu ‘i Tisema´. Neongo ‘oku kei ma’ulalo pē ‘eni ‘i he tu’unga kuo tu’utu’uni’i ‘e he Pangikē Pule´ ke a’usia ‘e he ngaahi pangikē fakakomēsiale, ‘a ia ko e peseti ‘e 80, kā ‘oku mahino mai ‘oku ‘i ai ‘a e fakalakalaka kimu’a ’a e tu’unga ko eni´ ‘i he ta’u´, ‘aki ‘enau nō atu ki tu’a ‘a e hulu ‘i he’enau pa’anga ngāue. Na‘e hiki hake foki mo e ‘avalisi ‘o e totongi tupu ‘i he nō mo e fakahū pa’anga´ (weighted average interest rate spread) ‘i Tisema tupu meiˊ he hiki ‘i he ‘avalisi ‘o e totongi tupu ‘i he nō (weighted average lending rate).

Ko e pa’anga hū mai ne tānaki mei he ngaahi pangikē fakakomēsialeˊ, tupu pea mei he lahi ange ‘a e pa’anga ne talafi mai mei he ngaahi kainga ‘i muliˊ pehē ki he ngaahi pa’anga tokoni ki he pule’angaˊ, na’a ne hiki hake ‘a e tu’unga ‘o e pa’anga talifaki ‘i muli´ (foreign reserves) ki he tu’unga lekooti ma’olunga kuo a’u ki ai, ‘a ia ko e $478.5 miliona, ‘o fe‘unga ia mo e māhina ‘e 7.6 ‘o e koloa mo e ngaahi ngāue hū mai mei muliˊ.

Na‘e hokohoko atu ai pē ‘a e holo ‘a e totongi koloa fakalūkufua´ ‘i Tisema, ‘aki ‘a e peseti ‘e 0.9 makatu‘unga mei he ma’ulalo ange ‘a e totongi ‘o e koloa fakalotofonua΄ pea mo e koloa hū mai´. ‘Ikai ke ngata ai´, ka na’e toe holo foki mo e tu’unga hikihiki ‘o e totongi koloa fakata’u΄ ki he peseti ‘e 4.8, hili ia ‘a ‘ene a’u ki he tu’unga ma’olunga taha he ta’uˊ ‘i Nōvema ‘a ia ko e peseti ‘e 6.5, pea peseti ‘e 6.1 ‘i Tisema 2017. Ko e talu eni ‘a e nofo pē‘a e hikihiki ‘o e totongi koloa΄ ‘i ‘olunga he peseti ‘e 5, pea mei Siulai 2018.

‘Oku fakafuofua ‘e he Pangikē Pule´ ‘e kei tupu pē ‘a e tu’unga faka’ekonōmika ‘a e fonua´ ‘i he kaha’u´, kā ‘e malava uesia ‘a e fakafuofua ko ‘eni´ mei he ngaahi feliuliuaki ‘i he tu’unga ‘o e ‘ea´. Ko e pa‘anga talifaki ‘i mulí´ ‘oku fakafuofua ‘e kei ‘i he tu’unga fakafiemālie pē, pea ‘oku ‘amanaki ‘e hokohoko atu ai pē ‘a e holo ‘o e hikihiki ‘i he totongi koloaˊ. Ko e ngaahi pangikē ‘oku fakafuofua te nau kei ‘i he ‘a e tu’unga fakafiemālie pē.

Makatu’unga pea mei he ngaahi fakamatala kuo fakahā atu ‘i ‘olunga´, ‘oku kei taau ke hokohoko atu ai pē ‘a e ngaahi tu’utu’uni ngāue fakapa’anga lolotonga´. ‘Oku kei fakahoko pē ‘e he Pangikē Pule´ hono siofi ke fakahoko ha ngaahi fokotu‘utu‘u ngāue ‘o fakataumu’a ke ngāue’aki ‘a e hulu ‘i he pa’anga ngāue ‘a e ngaahi pangikē, ‘aki hono faka‘ai‘ai e ngaahi pangikē ke toe fakalahi ‘a e ngaahi nō ‘oku tuku atu ki he kakai΄, ke poupou mo pātoloaki ha tupu faka’ekonōmika ‘oku ma’uma’uluta mo tolonga. Pea ‘e kei hokohoko atu ai pē ‘a e tokanga ‘a e Pangikē Pule´ ki hono muimui’i ofi e ngaahi fakalakalaka faka’ekonōmika fakalotofonua´ mo fakatu’apule’anga´, mo tu’u mateuteu ke liliu ‘a e ngaahi fokotu’utu’u ngāue fakapa’anga´ ‘o ka fiema’u.


Ngaahi Faka'eke'eke

Va'a 'Ekonomika
Pangike Pule Fakafonua 'o Tonga
NUKU'ALOFA

Telefoni: (676) 24057
Fax: (676) 24201

Meili 'Elekitulonika: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

Ngaahi Ma'u'anga Fakamatala

Ongoongo 'i he Lea Faka-Tonga
pdfIcon 124 KB - Ma'u atu ha'o tatau 'o e ongoongo ni.

Vakai ki ha ngaahi Ongoongo 'o e 2018.
You are here: Home News 2019 Press Release Tu’utu’uni ki he Fokotu’utu’u Ngāue Fakapa’anga - Fepueli 2019