National Reserve Bank of Tonga

Kamata ngāue’aki ‘a e Tu’utu’uni Ngāue ki hono Pule’i ‘o e Fetongi Pa’anga Muliˊ ‘i he ‘aho 1 ‘o Nōvema 2018

Kuo fakamafai’i ‘a e Pangikē Puleˊ ‘i he Kupu 6(2) mo e Kupu 32 ‘o e Lao ki he Pule’i ‘o e Fetongi Pa’anga Muliˊ, ke ne fakahoko ha Tu’utu’uni Ngāue (Directive) ‘i he malumalu ‘o e Lao ni.

Tu’utu’uni Ngāue ki hono Pule’i ‘o e Fetongi Pa’anga Muliˊ

Ko e Tu’utu’uni Ngāue ko eniˊ ko e fakalahi pē ki he ngaahi tu’utu’uni pe fakahinohino na’e ‘osi fakahoko ‘e he ngaahi pangikē pea mo e ngaahi kautaha fakafetongi pa’angaˊ ‘o fakafou ‘i he Lao ki hono Pule’i ‘o e Fetongi Pa’anga Muli 1963, pehee foki ki he Ngaahi Tu’utu’uni ki hono Pule’i ‘o e Fetongi Pa’anga Muli 1965. ‘Oku tuku atu ‘e he Pangikē Puleˊ ‘a e Tu’utu’uni Ngāue ko eniˊ ke ngaue’aki ‘e kinautolu kotoa pē kuo ‘osi fakamafai (authorised persons) ‘o kau ai ‘a e ngaahi pangikē mo e ngaahi kautaha fakafetongi pa’anga (foreign exchange dealers) mo vete pa’anga muliˊ (money changers), ‘a ia na’e kamata hono ngāue’aki ‘i he ‘aho 1 ‘o Nōvema 2018.

‘Oku taumu’a ‘a e Tu’utu’uni Ngāue ko eniˊ ke tufotufa tatau ‘a hono pule’i ‘o e fetongi pa’anga muliˊ, kake’i ‘a e founga ngāue ‘i he tafa’aki fakapa’angaˊ, tokoni ke toe tonu ange ‘a e ngaahi sitetisitika ki hono fika’i ‘o e palanisi ‘o e fehū’aki pa’anga ‘a Tongaˊni mo tu’apule’angaˊ, koe’uhiˊ ke tokoni pea mo fakapapau’i ‘oku malu pē ‘a e pa’anga talifaki ‘a e fonuaˊ ‘i muliˊ.

‘Oku hā ‘i he Tu’utu’uni Ngāue ko eniˊ ‘a e ngaahi fiema’u fakamatala (documentary requirements) ‘oku fiema’u ke fakakakato mai fekau’aki mo e ngaahi totongi pa’anga kotoa pē ki muli pea ke vakai’i, sitapa’i mo tauhi ha tatau ‘e he pangikē mo e ngaahi kautaha fakafetongi pa’anga muliˊ. ‘Oku toe hā foki heni ‘a e fakangatangata ‘o e ngaahi totongi pa’anga kotoa pē ki muli ‘oku fakamafai’i ‘a e ngaahi pangikē mo e ngaahi kautaha fakafetongi pa’angaˊ ke nau fakahokoˊ. Ko e ngaahi foomuˊ (‘a ia ko e Foomu A – Foomu F) ki he ngaahi totongi pa’anga kotoa pē ki muli pe ko ha fakafoki mai ‘o e ngaahi pa’anga muli ‘a e fonuaˊ ‘oku fakahā atu mo ia ‘i he Tu’utu’uni Ngaue ko eniˊ. ‘Oku vakai’i fakata’u ‘e he Pangikē Puleˊ ‘a e Tu’utu’uni Ngāue ko eniˊ ke fakapapau’i ‘oku feau ‘a e ngaahi fakalakalaka fo’ou ‘i he tafa’aki fakapa’angaˊ.

‘Oku fakama’ala’ala ‘e he Tu’utu’uni Ngaueˊ ni ‘a e ngaahi tefito’i me’a ko eni:

1. Malava pē ha taha nofo Tonga ke totongi ha ngaahi koloa pe ngāue hū mai ki mu’a pea toki tū’uta mai ‘a e koloa ki Tonga ni.

Ko e Lao ki hono Pule’i ‘o e Fetongi Pa’anga Muli 2018 ‘oku ‘ikai kene ta’ofi e totongi pa’anga ki muli ki hono hū mai ‘o e ngaahi koloaˊ (imports). ‘Oku tuku atu ‘e he Tu’utu’uni Ngāue (Directive) ‘a e ngaahi fakamatala (documentary requirements) ‘oku fiema’u ke fakakakato ki he ngaahi totongi pa’anga ki muliˊ ki hono hū mai ‘o e ngaahi koloa pe ngaahi ngāue ki Tonga niˊ, ‘o kau ai e ngaahi ‘inivoisi mo e ngaahi pepa kasitomuˊ. ‘Oku ‘atā ki he ngaahi pangikē mo e ngaahi kautaha fakafetongi pa’anga muliˊ ke nau fakahoko ‘a e ngaahi totongi pa’anga ki muli ‘o ‘ikai toe ma’olunga ange ‘i he T$100,000. Ki ha ngaahi totongi pa’anga ki muli oku ma’olunga ‘i he T$100,000, ‘e toki fakangofua atu ia ‘e he Pangikē Puleˊ. Koe’uhi ke toe fakavave’i ange ‘a e totongi koloa hū mai, ‘oku malava pē ke fakangofua eni ‘o ngaue’aki pē ‘a e ngaahi ‘inivoisiˊ, kae toki fakakakato mai ‘a e ngaahi pepa kasitomuˊ ‘i he hili ha tū’uta mai ‘a e koloaˊ ki Tonga ni.

2. Folau mo ha pa’anga to’oto’o ki Tu’apule’anga

Hangē koia na’e fa’a fakahoko ki mu’aˊ pea ‘oku kei fakahoko pē ‘i he lolotonga niˊ, ke fakatokanga’i ange ‘e he kakai ‘o e fonuaˊ ‘oku nau folau atu ki tu’apule’angaˊ, ‘oku ‘i he Pangike Puleˊ ‘a e mafai ki hono fakangofua ‘o e ‘ave ‘o ha pa’anga (cash) mei Tonga ni ki muliˊ,‘a ia ‘oku lahi hake hono mahu’ingaˊ ‘i he T$10,000 pe ‘i ha pa’anga ‘muli ‘oku laka hake hono mahu’inga ‘i he pa’anga Tonga ‘i he $10,000.Kuo fakamafai’i ‘a e Pangikē Puleˊ ‘i he Kupu 6(2) mo e Kupu 32 ‘o e Lao ki he Pule’i ‘o e Fetongi Pa’anga Muliˊ, ke ne fakahoko ha Tu’utu’uni Ngāue (Directive) ki he lao ni. Koia kuo tuku atu ai ‘e he Pangikē Puleˊ ‘a e Tu’utu’uni ko eniˊ kiate kinautolu kotoa pē kuo ‘osi fakamafai (authorised persons) ‘o kau ai ‘a e ngaahi pangikē mo e ngaahi kautaha fakafetongi pa’angaˊ (foreign exchange dealers), pea ke kamata ngāue’aki ‘i he ‘aho 1 ‘o Nōvema 2018. Ko e tu’utu’uni ko eniˊ ko e fakalahi pe ki he ngaahi tu’utu’uni pe fakahinohino ‘oku lolotonga fakahoko ‘e he ngaahi pangikē pea mo e ngaahi kautaha fakafetongi pa’anga. ‘Oku ‘omi ‘e he tu’utu’uni ko eniˊ ‘a e tufotufa tatau ‘a hono pule’i ‘o e fetongi pa’anga muliˊ, kake’i ‘a e founga ngāue ‘i he tafa’aki fakapa’angaˊ, tokoni ke toe tonu ange ‘a e ngaahi sitetisitika ki hono fika’i ‘o e palanisi ‘o e fehū’aki pa’anga ‘a Tongaˊni mo tu’apule’angaˊ, koe’uhiˊ ke tokoni pea mo fakapapau’i ‘oku malu pē ‘a e pa’anga talifaki ‘a e fonuaˊ ‘i muliˊ. ‘E hokohoko atu ai pē hono vakai’i fakata’u ‘e he Pangikē Puleˊ ‘a e Tu’utu’uni Ngāue ko eniˊ ke ne feau ‘a e ngaahi fakalakalaka fo’ou ‘i he tafa’aki fakapa’angaˊ.

'Oku hā ‘i he tu’utu’uni ngāue pe fakahinohino ko eniˊ ‘a e ngaahi fakamatala (documentary requirements) ‘oku fiema’u ke fakakakato ki he ngaahi totongi pa’anga muli kotoa pē pea ke vakai’i, sitapa’i mo tauhi ha tatau ‘e he pangikē mo e ngaahi kautaha fakafetongi pa’angaˊ. ‘Oku toe hā foki heni ‘a e fakangatangata ‘o e ngaahi totongi pa’anga muli kotoa ‘oku fakamafai’i ‘a e pangikē mo e ngaahi kautaha fakafetongi pa’angaˊ ke nau fakahoko. ‘Oku toe tuku mai ‘e he tu’utu’uni ngāue ko ‘eniˊ ‘a e fiema’u ke fakapapau’i ko e ngaahi pa’anga muli ‘a e fonuaˊ mo hono kakaiˊ ‘oku malava ke ma’u mai pea fakafoki mai ki Tonga ni ‘o hangē ko e ngaahi pa’anga mei hono hū atu ki muli ‘o e ngaahi koloaˊ (export receipts) mo e ngaahi ‘inivesi ‘i tu’apule’anga ha taha nofo ‘i Tonga, ‘i he fōtunga ‘o e ngaahi ‘inasi (shares), sitoki (stocks), pōnite (bonds), tipenitua (depentures) pe ko ha fakahū pa’anga ‘i ha taimi lōlōa (term deposit investment). Hangē foki koia na’e fa’a fakahoko ki mu’aˊ pea ‘oku kei fakahoko pē ‘i he lolotonga niˊ, ke fakatokanga’i ange ‘e he kakai ‘o e fonuaˊ ‘oku nau folau atu ki tu’apule’angaˊ, oku ‘i he Pangike Puleˊ ‘a e mafai ki hono fakangofua ‘o e ‘ave ‘o ha pa’anga (cash), mei Tonga ni ki muli,‘a ia ‘oku lahi hake hono mahu’inga ‘i he T$10,000 pe ko ha pa’anga ‘o ha fonua pe ngaahi fonua kehe ‘i hano fakataha’iˊ ‘o laka hake hono mahu’ingaˊ ‘i he pa’anga ‘e T$10,000.

3. ‘Akauni pangikē pa’anga muli ‘i Tonga ni pe ‘i Tu’apule’anga

‘Oku ‘ikai fakangatangangata ‘e he Pangikē Puleˊ ha taha nofo Tonga mei hono fakaava ha’ane ‘akauni pangikē ‘i muli. Kā ko e ngaahi talafi pa’anga kotoa pē ki ha ‘akauni pangikē ‘i muli mei Tongaˊ ni, kuopau ke fou ia ‘i he ngaahi tu’utu’uni ki he ‘ave pa’anga ki muliˊ. ‘Oku ‘atā ki he kakai ‘o e fonuaˊ ke ‘i ai ha’anau ‘akauni pangikē pa’anga muli he ngaahi pangikē fakalotofonuaˊ ‘o fakatatau ki he ngaahi fakangatangata mo e tu’utu’uni ‘a e Pangikē Puleˊ. Ko hono fakaava ‘o ha ‘akauni pa’anga muli ‘i Tonga ni, kuo pau ke ma’u ‘a e ngofua mei he Pangikē Puleˊ tukukehe ange ‘a e ngaahi ‘ofisi ‘o e kau fakafofonga puleánga muli (foreign missions) ‘i Tonga niˊ mo e ngaahi kautaha fakafonuaˊ pe fakavaha’apule’angaˊ. Ko e tokotaha kole ngofuaˊ kuopau ke ne fakakakato mai ‘ a e fakafuofua ‘o ‘e pa’anga ‘e hū mai mo hū atu mei he ‘akauni pangikē paánga muli ˊ. Ko e ngaahi fiema’u ko ‘eniˊ ke fakapapau’i ko e ‘akauni pa’anga muliˊ ko e ‘akauni pa’anga ngāue kae ‘ikai ke taumu’a ki ha ‘inivesimeni.

4. ‘Inivesimeni ‘i Tonga ni pe ‘i Tu’apule’anga

‘Oku ‘ataa ki he ngaahi pangikē mo e ngaahi kautaha fakafetongi pa’anga muliˊ ke nau fakahoko ha ‘ave pa’anga mei Tongaˊ ni ki ha ‘inivesimeni ‘i tu’apule’anga ‘o ‘ikai toe laka hake he pa’anga ‘e T$100,000 ki he tohi kole. Ko e ngaahi kole totongi pa’anga ‘oku ‘ova he T$100,000, kuopau ke ma’u ‘a e ngofua mei he Pangikē Puleˊ makatu’unga ‘i he felotoi mo e tokotaha koleˊ ki hano fakafoki mai‘a e pa’anga tene totongi ki muliˊ ki ha’ane ‘akauni pangikē ‘i Tongaˊ ni ‘oka fiema’u. Ko e ngaahi kole ngofua totongi pa’anga ko ‘eniˊ kuopau ke fakahā mai ‘a e taumu’a ‘o e ‘inivesimeni ‘i tu’apule’angaˊ, fakamo’oni ki he ma’u’anga pa’angaˊ mo ha ngaahi fakamatala kehe pē ‘e toe fiema’u. Ko e ngaahi ‘inivesimeni ‘i Tonga ni na’e fakapa’anga mai mei tu’apule’angaˊ, ‘oku ‘ataa ke fakafoki ia ‘oka fiema’u, ka kuopau ke ‘i ai ha ngaahi tohi ke fakamo’oni’i ko e pa’anga ko eni ‘e fakafoki ki tuápuleángaˊ na’e hū mai mei tu’apule’anga.

4.1. Fakafoki mai ‘a e ngaahi pa’anga ‘Inivesimeni ‘i Tu’apule’anga´

‘Oku kau foki ‘i he Tu’utu’uni Ngāue ko eni´ ‘a e fiema’u ki hono fakafoki mai ‘o e pa’anga ‘Inivesimeni ‘i Tu’apule’angaˊ. Ko ha taha nofo Tonga ‘oku fie ‘ave ha’ane pa’anga ‘o ‘inivesi ‘i tu’apule’anga ‘oku fiema’u ke ne fakahā ‘a e fakaikiiki ‘o e ‘inivesimeniˊ pea mo fakapapau te ne fakahoko ‘i ha ngaahi founga fakapotopoto ke ma’u mo fakafoki mai ki Tonga ni ‘a e pa’anga ko ia ki ha’ane ‘akauni pangike ‘i Tongaˊ ni, ‘okapau ‘e tōlalo ‘a e pa’anga mohe ‘a e fonua´ ki ha tu’unga te ne feau pē ‘a e pa’anga ke totongi ‘aki ha koloa mo e ngaahi ngāue hū mai fe’unga mo e māhina ‘e 2 (2 months of imports of goods and services). Ko e fiema’u fo’ou ko eniˊ ‘e toki fakahoko pē ia kiate kinautolu ‘e ‘ave ha’anau pa’anga ke ‘inivesi ‘i tu’apule’anga ‘i he hili hono fakahoko ‘o e Lao ki hono Pule’i ‘o e Fetongi Pa’anga Muli 2018 ‘i he ‘aho 10 ‘o Siulai 2018.

4.2. Fakahoko ‘a e Fakafoki mai ‘o e ngaahi ‘Inivesimeni ‘i Tu’apule’anga´

Ko e fiema’u ko eni ‘e toki fakahoko pē ia ‘o kapau ‘e holo hifo ‘a e pa’anga mohe ‘a e fonuaˊ ki ha tu’unga ma’ulalo ‘aupito, ‘a ia ‘oku fakafuofua te ne feau pē ‘a e fiema’u totongi koloa mo e ngaahi ngāue hū mai ‘o e māhina pē ‘e 2. ‘Oku lolotonga ‘i he tu’unga fakafiemalie ‘aupito ‘a e pa’anga mohe ‘a e fonua ‘i muliˊ ‘a ia ‘oku fakafuofua te ne feau ‘a e fiema’u totongi koloa mo e ngaahi ngāue hū mai fe’unga mo e māhina ‘e 7. Ko e taha eni ‘a e ngaahi tefito’i me’a ngāue ‘a e Pangikē Puleˊ pea ko e konga eni ‘o ‘e ngaahi palani talifaki ke tokoni ki hono ngaahi tefito’i fatongia ko hono tokangaekina e tu’unga ‘o e pa’anga mohe ‘a e fonua pea mo e tu’unga fakapa’anga fakalotofonua mo e fakatu’apule’angaˊ foki.

5. Fakafoki mai ‘a e pa’anga ’oku ma’u mei he fakatau ‘o e ngaahi koloa hū atu´

‘Oku tu’utu’uni ‘e he fakahinohino ngāue ki hono pule’i ‘o e fetongi pa’anga´, ‘oku fiema’u ke fakahā ‘e he tokotaha uta koloaˊ ‘ene koloa hū atuˊ, pea ‘oku loto lelei ke fakafoki mai ‘a e pēseti ‘e 60 pe lahi hake ‘o e pa’anga ‘oku ma’u mei hono fakatau ‘a e ngaahi koloa hū atu´ ki ha’ane ‘akauni pangike ‘i Tonga ni, ‘i loto he mahina ‘e 6. ‘Oku ‘ataa ki he tokotaha uta koloaˊ ke tauhi ‘a e pa’anga ‘oku ma’u mei hono fakatau ‘a e ngaahi koloa hū atu´ ‘i ha’ane ‘akauni pa’anga ngāue ‘oku tauhi ‘i ha pa’anga muli ‘i Tonga´ ni pe ‘i tu’apule’anga ‘o ‘oua ‘e toe laka hake he pēseti ‘e 40. ‘E malava ‘e he Pangikē Pule´ ke fakaloloa ‘a e taimi ke fakafoki mai ai ‘a e pa’anga mei muli´, pe fakalahi ‘a e pēseti ke tauhi ‘i he ‘akauni pa’anga muli´, ka ‘e makatu’unga ia ‘i hano ‘omai ha ngaahi fakamatala ke tokoni (supporting documents) ki he kole ngofua´, ‘o hangē ko ha ‘inivoisi ki ha koloa ‘oku ‘amanaki ke hū mai ka ‘e totongi mei he pa’anga ‘oku ma’u mei he fakatau ‘o e koloa hū atuˊ. Ko e taumu’a ‘o e tu’utu’uni´ ke fakapapau’i ko e pa’anga muli ‘oku ma’u mei hono hū atu ‘a e koloa mei Tonga ni´ ‘e tokoni ki hono langa hake ‘a e pa’anga mohe ‘a e fonua´ ke maa’usia ‘a e ngaahi fatongia fakafetongi pa’anga muli´. ‘Oku lisi atu ‘i he Tohi Tu’utu’uni ‘a e ngaahi koloa hū atu kotoa pē ‘oku ‘ikai ke kau ‘i he fiema’u ke fakahā mo fakafoki mai ki Tonga´ ni ‘a e pa’anga ‘oku ma’u mei hono fakatau atu´. Ko e tu’utu’uni ngāue ko eni´ ‘oku lolotonga fakahoko ‘a hono tālanga’i mo e ngaahi mafai pule fekau’aki´ kimu’a pea toki fakahā ki he kakai ‘o e fonua´.

6. Founga ngāue ‘a e Pangikē Puleˊ ki he kole ngofua ki he fe’ave’aki pa’anga muli

Ki hono fakapapau’i ‘oku fakahoko lelei mo vave ‘a e ngaahi totongi pa’anga mei Tonga´ni, ‘oku malava ke kakato ‘a hono tali ‘a e kole ngofua fetongi pa’anga muli´ ‘i loto pē ‘i he ‘aho ngāue ‘e taha mei hono fakahū mai ‘okapau ‘e kakato ‘a e ngaahi tohi fakamo’oni (supporting documents) ‘oku fiema’u´. ‘Oku mafai ‘a e Pangikē Puleˊ ke fakahoko hano sivi’i ‘o e tokotaha kole ngofua fetongi pa’anga muliˊ mo toe fakalahi ‘a e ngaahi fakamatala (information) ke tuku maiˊ, pea ‘oku tu’u ‘atā pē foki ke ‘oua ‘e tali ha kole ngofua fetongi pa’anga muli ‘oku ‘ikai muimui pau ki he ngaahi tu’utu’uni ki hono fakafepaki’i ‘o e fe’ave’aki fakapulipuli ‘o e pa’anga kākā mo e fakapa’anga ‘o e ngaahi ngāue fakatautoitoi. Kātaki ‘o fakatokanga’i ange ko e ngaahi fiema’u tohi faka’atā tukuhau (tax clearance) ki he ngaahi totongi pa’anga ki muliˊ, ‘oku tu’utu’uni’i mo tokanga’i ia ‘e he Potungāue Pa’anga Hū Mai mo e Tuteˊ.

7. Fakatonutonu ki he Lao ki hono Pule’i ‘o e Fetongi Pa’anga Muli´

Neongo na’e ‘osi fakahoko ‘a e ngaahi fepōtalanoa’aki mo e ngaahi kupu fekau’aki´ ‘i he 2016, kā ‘i he tali ki he ngaahi fehu’i ‘o fekau’aki tonu mo ha taha ‘oku nofo ‘i Tonga ka ‘oku ne ma’u ha pa’anga muli mo ha koloa ‘oku ‘ikai lava fe’ave’aki (immovable properties) ka ‘oku tu’u ‘i tu’apule’anga, kuo tali ai ‘e he Kau Talēkita ‘a e Poate ‘a e Pangikē Pule Fakafonua ‘a Tonga´ ke fakahū ha fakatonutonu ke to’o ‘a e fiema’u ko eni´ mei he Lao´ ‘a ia ‘oku lolotonga fakahoko ‘a e ngāue ki ai.

‘Oku kei hokohoko atu pē ‘a hono fakafaingamālie’i ‘e he Pangikē Pule´ ha ‘ātākai ‘oku malu ki hono fakahoko ‘a e ngaahi fakafetongi pa’anga muli ‘a e kakai ‘o e fonua´ mo e ngaahi pisinisi´. ‘I he taimi tatau, ‘e tokanga ‘a e Pangikē Pule´ ki hono siofi ‘a e tu’unga ‘o e pa’anga mohe´ ke tauhi e ma’uma’uluta ‘a e tu’unga faka’ekonōmika ‘a e fonua´.

Koe’uhiˊ ke tufotufa tatau ‘a hono fakahoko ‘o e tu’utu’uni ki hono pule’i ‘o e fetongi pa’anga muliˊ, ke fakapapau’i ‘oku muimui pau ‘a e taha kotoa ki ai, kuo fakamafai’i ‘e he Kupu 11(3) mo e Kupu 29 ‘o e Lao ki he Pule’i ‘o e Fetongi Pa’anga Muliˊ ke hilifaki ha ngaahi tautea kiate kinautolu kotoa pē tenau maumau’i ‘a e ngaahi tu’utu’uni kuo tuku atu ‘e he Pangikē Puleˊ ‘i he Lao ni.

‘Oku ‘oatu heni ‘e he Pangikē Pule Fakafonua ‘o Tonga΄ ‘a e fanongonongo΄ ni ki he kakai ‘o e fonua΄ mo kole ho’omou tokoniˊ ki hono fakahoko ‘a e ngaahi tu’utu’uni ‘a e Lao ki he Pule’i ‘o e Fetongi Pa’anga Muli 2018. ‘E malava ke ma’u kakato atu ‘a e tatau ‘o e Lao ki hono Pule’i ‘o e Fetongi Pa’anga Muli 2018 mo e Ngaahi Tu’utu’uni Ngāue ki hono fakahokoˊ.

Ngaahi Faka'eke'eke

Va'a Pule'i 'o e Fetongi Pa'anga Muli
Pangike Pule Fakafonua 'o Tonga
NUKU'ALOFA

Telefoni: (676) 24057
Fax: (676) 24201
Meili 'Elekitulonika: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

Ngaahi Ma'u'anga Fakamatala

Ongoongo 'i he Lea Faka-Tonga  216 KB - Ma'u atu ha'o tatau 'o e ongoongo ni.

Vakai ki ha ngaahi Ongoongo 'o e 2018.