2018

Tu’utu’uni ki he Fokotu’utu’u Ngāue Fakapa’anga - 'Okatopa 2018

Na‘e tali ‘e he Poate ‘a e kau Talēkita ‘a e Pangikē Pule Fakafonua ‘o Tonga´ hili ‘enau fakataha ‘i he ‘aho 20 ‘o Tisema 2018, ke kei hokohoko atu ai pē ‘a e ngaahi tu’utu’uni ngāue fakapa’anga lolotonga ‘a ia ‘oku hā atu ‘i lalo´. ‘Oku fakataumu’a eni ke ngāue’aki ‘a e hulu ‘i he pa’anga ngāue ‘a e ngaahi pangikē, ‘o fakafou mai ‘i hono tuku atu ‘a e ngaahi nō ki tu’a ke ne faka’ai’ai mo pātoloaki ‘a e tupu faka’ekonōmika ‘a e fonua´.

Na’e fakahā ‘e he Kōvana ‘o e Pangikē Pule´, Sione Ngongo Kioa, na‘e tupu ‘a e ngaahi ngāue faka’ekonōmika´ ‘i he lolotonga ‘o e māhina ‘Okatopa. Na‘e hiki ma‘olunga ‘a e lahi ‘o e ngoue ne atu ki muli´, makatu’unga mei he fa‘ahi ta’u hina´ pea mo e toe lelei ange ‘a hono hū atu ‘o e me’akai foha´. ‘Oku hokohoko atu pē ‘a e lahi ange ‘o e ngaahi nō ‘oku tuku atu ki he sekitoa fakatupu koloa´ (secondary sector) ke tokoni ki he lelei ange ‘a e ngaahi ngāue ‘oku fakahoko ‘i he sekitoa ni. Na’e tokoni’i eni mei he toe lahi ange ‘a e ngaahi nō fale taautaha´ pea mo e nō fakapisinisi ‘o fakataumu‘a ki he langa fale pea moe fo‘u koloa (manufacturing). Na‘e hā mei he ngaahi ngaue faka‘ekonōmika ‘a e lahi ange ‘a e ivi fakapa‘anga ‘a e kakai ‘o makatu‘unga mei he hiki hake ‘a e lahi ‘o e talafi pa’anga mei muli´ pea mo e tupu ‘i he nō ki he ngaahi fiema’u fakataautaha´. Na‘e ho‘ata mei ai ‘a e fiema‘u ki he ngaahi koloa hū mai mei muli΄, na‘e hiki hake ‘a e lahi ‘o e ngaahi koniteina taumu‘a fakapisini ‘o fenāpasi mo e lahi ange ‘o e totongi koloa ki muli (wholesale & retail payments). ‘Oku kau ai pe ia ki he teuteu atu ‘a e ngaahi pisinisi΄ ki he ngaahi mahina katoanga ka hoko mai΄, ‘a ia ‘oku fakahaa‘i mai ‘e malohi ange ‘a e ngaahi ngaue fefakatau‘aki ‘i he ngaahi mahina ko ia΄. Na‘e hokohoko ai pe mo e tupu ‘a e ngaahi ngaue fakapa‘anga΄ ‘o fakatefito mei he tupu malohi ‘o e ngaahi nō. Na‘e toe kake mo e pa‘anga hū mai mei he folau‘eve‘eva΄ neongo na‘e holo e tokolahi ‘a e kakai ne tu‘uta vakapuna mai ki Tongaˊni mei tu‘apule‘anga´ koe‘uhi΄ pe ko e holo ‘a e lahi ‘o e vakapuna ne tu‘uta mai ki Tonga΄ni.

‘Oku kei ‘i he tu‘unga lelei pē ‘a e fai fatongia ‘a e ngaahi pangikē fakakomēsiale´ ‘i he mahina ko ‘Okatopa 2018, ‘o makatu‘unga meiˊhe lahi ange ‘a ‘enau pa’anga ngāue´, tu‘unga fakafiemālie ‘a ‘enau tupu´ (profitability), pea pehē ki he kei ‘i he tu‘unga ma‘ulalo ‘a e ngaahi nō ‘oku palopalema´. Na‘e tokoni e hiki hake lahi ‘o e fakahū pa’anga ‘a e ngaahi pangikē fakakomesiale ki he Pangikē Pule´ ke hiki hake ‘a e pa‘anga ngāue (reserve money) ‘a e ngaahi pangikē. Na’e tupu ‘a e lahi ‘o e ngaahi nō ‘i hono fakahoa ki he lahi ‘o e ngaahi fakahū pa‘anga´ (loans/deposit ratio) mei he peseti ‘e 72.9 ‘i he mahina kuo’osi´ ki he peseti ‘e 73.3 ‘i he mahina´ni. ‘Oku kei ma’ulalo pē ‘eni ‘i he tu’unga kuo tu’utu’uni ‘e he Pangikē Pule´ ke a’usia ‘e he ngaahi pangikē, ‘a ia ko e peseti ‘e 80. ‘Oku hā mahino mei heni ‘a e kei ‘i ai pē ‘a e faingamālie ke toe fakalahi ‘a e ngaahi nō ke tuku atu ‘e he ngaahi pangikē. Na‘e kake ‘a e hulu ‘i he ‘avalisi ‘o e totongi tupu ‘i he nō mo e ‘avalisi ‘o e totongi tupu ‘i he fakahū pa’anga´ (weighted average interest rate spread) ‘o makatu‘unga meiˊhe kake ‘i he ‘avalisi ‘o e totongi tupu ‘i he nō (weighted average lending rate). Na‘e hiki hake ‘a e pa’anga talifaki ‘i muli´ (foreign reserves) ki he $457.3 miliona ‘o makatu‘unga meiˊ he lahi ange ‘o e pa‘anga tokoni ki he pule‘anga kae holo ‘enau totongi pa‘anga ki muli΄. ‘Oku fe‘unga ‘a e tu‘unga lolotonga ‘o e pa‘anga talifaki´ pea mo e māhina ‘e 7.3 ‘o e koloa mo e ngaahi ngāue hū mai mei muliˊ.

Na‘e liliu ‘e he Potungāue Sitetisitika΄ ‘a e me‘afua ki he hikihiki ‘i he totongi koloa΄, mahina tefito ki he fakafehoanaki (base period), pea fakakau mo Vava‘u ki he me‘afua ko ia΄. Na‘e hiki hake ‘a e totongi koloa fakalukufua ‘i ‘Okatopa makatu‘unga mei he hiki ‘a e totongi ‘o e me‘akai fakalotofonua mo e sevesi ‘o e ngaue faka-keita΄ (catering services) pea mo e ngaahi totongi koloa hū mai mei muli ‘o hange ko e sū silipa, kapa ‘ato fale, papa langa fale pea moe totongi lolo΄. Na‘e hiki hake ‘a e totongi fakalūkufua ‘o e ngaahi koloa fakata’u´ ki he peseti ‘e 6.2 ‘o fakahoa ki he peseti ‘e 5.5 ‘i Sepitema 2018. Na‘e hā e hikihiki ‘o e totongi koloa fakalotofonua΄ mei he totongi ‘o e me’akai fakalotofonua´, tapaka, kava malohi, kava-Tonga΄, koloa vala΄ mo e sevesi ‘o e ngaue faka-keita΄. Ko e ngaahi koloa hū mai mei muli na’e hiki ‘a hono totongi΄ na’e kau ki ai ‘a e totongi lolo´, tapaka´, kava malohi΄, kasa ki he sitou (gas) pea mo e koloa su mo e vala´.

‘Oku kei fakafuofua ‘e he Pangikē Pule´ ‘e tupu ‘a e tu’unga faka’ekonōmika ‘a e fonua´ ‘i he kaha’u´, kā ‘e ala uesia ‘a e fakafuofua ko ‘eni´ mei he ngaahi feliliuaki e ‘ea´. Ko e pa‘anga talifaki ‘i mulí ‘oku fakafuofua ‘e kei ‘i he tu’unga fakafiemālie pē pea ‘e holo ‘a e hikihiki ‘i he totongi koloaˊ. ‘Oku hokohoko atu ai pē ‘a e tu’unga fakafiemālie ‘a e ngaahi pangikē.
Koe’uhī ko e ngaahi fakamatala ko ‘eni´, ‘e hokohoko atu ai pē ‘a e ngaahi tu’utu’uni ngāue fakapa’anga lolotonga´. ‘Oku kei fakahoko pe ‘e he Pangikē Pule´ hono siofi ke fakahoko ha ngaahi fokotu‘utu‘u ngāue ‘o fakataumu’a ke ngāue’aki ‘a e hulu ‘i he pa’anga ngāue ‘a e ngaahi pangikē ‘aki hono faka‘ai‘ai e ngaahi pangikē ke toe fakalahi ‘a e ngaahi nō ‘oku tuku atu ki he kakai΄ ke poupou mo pātoloaki ha tupu faka’ekonōmika ‘oku ma’uma’uluta mo tolonga. Pea ‘e kei hokohoko atu ai pē ‘a e tokanga ‘a e Pangikē Pule´ ki hono muimui’i ofi e ngaahi fakalakalaka faka’ekonōmika fakalotofonua´ mo tu’apule’anga´, mo tu’u mateuteu ke liliu ‘a e ngaahi fokotu’utu’u ngāue fakapa’anga ‘o ka fiema’u.

Ngaahi Faka'eke'eke

Va'a 'Ekonomika
Pangike Pule Fakafonua 'o Tonga
NUKU'ALOFA

Telefoni: (676) 24057
Fax: (676) 24201
Meili 'Elekitulonika: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

Ngaahi Ma'u'anga Fakamatala

Ongoongo 'i he Lea Faka-Tonga  222 KB - Ma'u atu ha'o tatau 'o e ongoongo ni.

Vakai ki ha ngaahi Ongoongo 'o e 2018.