2021

Tu‘utu‘uni ki he Fokotu‘utu‘u Ngāue Fakapa‘anga

Na‘e tali ‘e he Poate ‘a e kau Talēkita ‘o e Pangikē Pule Fakafonua ‘o Tonga´ í he ‘enau fakataha ‘i he ‘aho 31 ‘o Ma’asi 2021, ke kei hoko atu pē ‘a e ngaahi tu‘utu‘uni ngāue fakapa‘anga lolotonga´ ‘a ia ‘oku hā atu ‘i lalo´. ‘Oku fakataumu‘a eni ke ngāue’aki ‘a e hulu ‘i he pa‘anga ngāue ‘a e ngaahi pangikee´, ke nō atu ki he ngaahi sekitoa fakatupu´ pea mo tokoni’i e ‘ekonōmika ‘a e fonua´ mei he ngaahi uesia ‘o e COVID-19.

Í he lipooti á e Kōvana ‘o e Pangikē Pule´, Sione Ngongo Kioa, na’e māmālie ange á e ngaahi ngāue faka’ekonōmika fakalotofonua´ ‘i Sanuali 2021. Í he vakai ki he sekitoa ngoue´, vaotātāa mo e toutai´, naé holo á e ngoue naé úta ki tuápuleánga´ tautefito ki he ngoue foha´ ó hange koe manioke´, talo´, úfi´, mo e hina´. Naé holo moe paánga hū mai mei he ngoue naé úta ki tuápuleánga´ í Sanuali 2021 ó fenēpasi pē moe holo á e ngoue naé úta ki tuápuleánga´. Naé holo á e ngaahi nō ne tuku atu΄ ki he sekitoa langa´ fakataha pē moe holo á e totongi paánga ki he koloa mo e naunau langa hū mai mei muli´. Naé toe holo ange á e sekitoa ngāue´ í Sanuali 2021. Naé siísií ange á e lesisita ó e ngaahi koniteina mei muli´ tupu mei´ he holo fakatouósi á e ngaahi koniteina á e ngaahi pisinisi´ pehē foki ki he taautaha´, ó hā mai mei heni á e māmālie ange ‘a e fefakatauáki´ hili e ngaahi taimi katoanga´.

Na’e tupu peseti ‘e 0.7 ‘a e hikihiki fakata’u ‘o e totongi koloa΄ ‘i Sanuali 2021 makatuúnga mei he kake á e ngaahi totongi koloa hū mai mei muli΄ mo e ngaahi totongi fakalotofonua΄ (tautefito ki he lolo΄ mo e meákai΄). Na’e tupu peseti ‘e 1.3 ‘a e hikihiki fakata’u ‘o e totongi koloa΄ ‘i he ta’u΄ ki Sanuali 2021. Ko e hiki hake ko ’eni ne makatu’unga mei he hiki á e ngaahi totongi koloa hū mai mei muli΄ mo fakalotofonua΄. Ko e ngaahi koloa hū mai ne hiki hake hono totongi΄ óku kau ai e koloa me’akai΄, tapaka΄, pea mo e kava malohi΄, kā koe ngaahi koloa fakalotofonua΄ óku kau ai e koloa me’akai΄, tapaka΄, mo e vala mo e ngaahi suu΄.

Ko e tu‘unga ‘o e pa‘anga talifaki ‘i muli´ (foreign reserves) naé tupu í Sanuali 2021 áki á e $29.7 miliona ki he $705.3 miliona, ‘o fe’unga ia mo e māhina ‘e 12.0 ó e ngaahi koloa mo e sevesi hū mai´. Na’e makatu’unga ‘a e tupu lahi ko eni´ mei he hū mai á e nō ‘a e Puleánga´ mei he polokalama tokoni fakavavevave á e Kautaha Fakapaánga Fakavahaápuleánga (International Monetary Fund). Naé toe hū mai moe ngaahi tokoni kehe ki he COVID-19 pea mo e Saikolone Haloti. Naé toe tupu lahi á e tu‘unga ‘o e pa‘anga talifaki ‘i muli´ í he taú ki Sanuali 2021 áki á e $222.4 miliona. Naé makatuúnga eni mei he lahi ange ‘a e ngaahi tokoni fakapa’anga ki he patiseti ‘a e Pule’anga´, moe talafi pa’anga taautaha mai mei muli´.

‘Oku kei malu pē ‘a e fai fatongia ‘a e ngaahi pangikee´, ‘o poupou ki ai ‘a e mālohi ‘o ‘enau pa‘anga tefito´ (capital), pehē ki hulu ‘enau pa’anga ngāue´ (liquidity). Na’e holo ‘a e ngaahi nō ne tuku atu΄ he māhina´, kae tupu á e ngaahi fakahū pa‘anga´. Í heéne pehē, naé toe holo hifo ‘a e lahi ‘o e ngaahi fakahū pa‘anga´ ne tuku atu´ ‘i hono fakahoa ki he lahi ‘o e ngaahi nō (loans/deposit ratio) ki he peseti é 67.8 mei he peseti é 68.6 í he māhina kuo ósi´, ó kei ma‘ulalo pē ‘i he tu’unga ma’ulalo taha ‘oku tu’utu’uni’i´ ‘a ia ko e peseti ‘e 80. Óku hokohoko atu pē á e holo á e tuúnga ko eni´ neongo óku kei lahi pē á e pa’anga ngāue á e ngaahi pangikee´. Ko e ‘avalisi ‘o e totongi tupu ‘i he nō mo e fakahū pa’anga´ (weighted average interest rate spread) na’e hiki hake í he māhina´ áki á e peseti poini é 1.0, kae holo ‘i he ta’u´ ki Sanuali 2021 áki á e peseti poini e 32.8 ki he peseti ‘e 5.709.

‘I he vakai fakamuimui ‘a e Pangikē Pule΄ ki he tupu faka’ekonōmika fakalotofonua΄, ‘oku kei tu’uma’u pē ‘a e fakafuofua ‘e holo ‘a e tupu faka’ekonōmika΄ ‘i he 2019/20 pea mo e 2020/21, kā ‘e toe holo lahi ange ‘a e 2020/21 mei he fakafuofua kimuá΄. ‘Oku fakafuofua ke toki kamata e fakaakeake ‘a e tu’unga faka’ekonōmika΄ ‘i he 2021/22. ‘Oku fakafuofua ‘e fakafiemālie pē ‘a e tu’unga ó e pa‘anga talifaki ‘i mulí´ ‘o lahi ange ‘i he māhina ‘e 3 ‘o e koloa mo e ngāue hū maiˊ, pea kei ma’ulalo pē ‘a e hikihiki ‘o e totongi koloa fakalūkufua´ i he peseti ‘e 5. Ko e ngaahi pangikē ‘oku kei malu pē mo ‘enau ngaahi ngāue΄, pea kei hulu pē mo ‘enau pa’anga ngāue΄. ‘Oku mātu’aki tokanga ‘a e Pangikē Pule´ ki hono muimui‘i ofi ‘a e ola ‘o e ngaahi ngāue faka‘ekonōmika΄ mo fakapa’anga΄, pea mateuteu ke liliu ‘a e ngaahi fokotu‘utu‘u ngāue fakapa‘anga lolotonga´ ‘o ka fiema‘u ke pukepuke ‘aki ‘a e ma’uma’uluta fakalotofonua΄ mo fakatu’apule’anga΄, pea ke tokoni foki ki he tupu faka‘ekonōmika fakalūkufua΄.

Faka'eke'eke

Tafa’aki ‘Ekonōmika
Pangike Pule Fakafonua ‘o Tonga
Fasi mo e Afi
NUKU'ALOFA

Telefoni: (676) 24057
Fax: (676) 24201
Meili 'Elekitolonika: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

Ngaahi Naunau

Ongoongo 'i he Lea Faka-Pilitania  64 KB - Ma'u atu ha tatau 'o e ongoongo.

Ongoongo 'i he Lea Faka-Tonga  118 KB - Ma'u atu ha tatau 'o e ongoongo.

Vakai ki he ngaahi Ongoongo 'o e 2021.