2021

Tu‘utu‘uni ki he Fokotu‘utu‘u Ngāue Fakapa‘anga - Tisema 2021

Na‘e tali ‘e he Poate ‘a e kau Talēkita ‘o e Pangikē Pule Fakafonua ‘o Tonga´ í he ‘enau fakataha ‘i he ‘aho 30 ‘o Novema 2021, ke kei hoko atu pē ‘a e ngaahi tu‘utu‘uni ngāue fakapa‘anga lolotonga´ ‘a ia ‘oku hā atu ‘i lalo´. ‘Oku fakataumu‘a eni ke ngāue’aki ‘a e hulu ‘i he pa‘anga ngāue ‘a e ngaahi pangikee´, ke nō atu ki he ngaahi sekitoa fakatupu´ pea mo tokoni’i e fakaakeake ‘a e ‘ekonōmika ‘a e fonua´ mei he ngaahi uesia ‘o e COVID-19.

Na’e lipooti ‘e he Kōvana ‘o e Pangikē Pule´, Sione Ngongo Kioa, na’e vaivai ange e ngaahi ngāue faka’ekonōmika fakalotofonua´ ‘i Sepitema 2021. ‘I he vakai ki he sekitoa ngoue´, vaotātaa´ mo e toutai´, na‘e holo ‘a e lahi e ngoue na’e uta ki tu‘apule‘anga´ áki á e toni é 240.7 (peseti ‘e 32.0), makatu’unga ‘i he si’isi’i ange ‘a e meákai foha′. Na‘e holo mo e pa’anga hū mai mei he ngoue na‘e uta ki tu‘apule‘anga´ ‘aki ‘e $0.2 miliona (peseti ‘e 19.9). Na’e fetō’aki á e ola e ngaahi ngāue í he tafa’aki ‘o e fakatupu koloa´ ‘o hā mai í he holo á e ngaahi nō ne tuku atu ki he ngaahi sekitoa′ takitaha, neongo na’e kei hokohoko atu pē ‘a e ngaue ki he ngaahi polōseki ‘a e Pule’anga´ ‘o kau ai e polōseki langa uafu ‘a e ne fakahoko ‘i he ngaahi ‘otu motu iiki´. Na’e hōloa ai pē ‘a e sekitoa ngāue´, ‘o hā mai ‘i he holo lahi ‘a e lēsisita ‘o e ngaahi koniteina mei muli´ ‘aki ‘a e koniteina é 635 (peseti ‘e 68.4), makatu’unga mei he holo fakatouósi á e ngaahi koniteina pisinisi´ mo e taautaha´. ‘Oku hā mahino mei heni ‘a e ngaahi uesia tupu mei he lahi ‘o e toloi ‘a e fefolauáki ‘a e ngaahi vaka uta koloa´ ‘o ne uesia foki ai mo e fefakatau’aki´.

Na’e hiki e totongi koloa΄ ‘i he māhina Sepitema 2021 ‘aki á e peseti é 0.1 ‘o makatu’unga mei he hiki á e totongi koloa hū mai mei muli΄ (peseti ‘e 0.4). Na’e toe hiki pe ‘i he ta’u΄ ‘aki ‘a e peseti ‘e 6.5, ‘o makatu‘unga mei he hiki fakatou’osi ‘a e totongi koloa hū mai mei muli´ mo e fakalotofonua´. ‘Oku kei ma‘olunga pē ‘a e hikihiki ‘o e totongi koloa fakalūkufua΄ ‘i he peseti ‘e 5. Ko e hikihiki ‘a e totongi koloa fakalotofonua′ ne kau ki ai ‘a e totongi ó e ngaahi koloa me‘akai′, mo e totongi ‘uhila′. Ko e ma‘olunga ange ‘a e totongi koloa hū mai mei muli′ ne fakatefito ia ‘i he hiki hake ‘a e totongi lolo΄, mo e totongi ‘o e ngaahi koloa me‘akai΄.

Na’e hiki ‘a e pa‘anga talifaki ‘i muli´ (foreign reserves) ‘i Sepitema 2021 ‘aki ‘a e $5.3 miliona (māhina) mo e $180.5 miliona (ta’u). Na‘e makatu′unga eni mei he hū mai ‘a e ngaahi tokoni fakapa’anga ki he ngaahi polōseki ‘a e Pule’anga′, pea mo e ngaahi talafi pa’anga taautaha′. Ko e kake lahi ‘i he ta’u´ na’e makatu’unga ia mei he lahi ange ‘a e hū mai e ngaahi tokoni fakapa’anga ki he patiseti mo e ngaahi polōseki ‘a e Pule’anga′, ngaahi pa’anga nō mei muli′, pea mo e ngaahi talafi pa’anga taautaha mai mei hotau kainga ‘i muli´.

‘Oku kei malu pē ‘a e fai fatongia ‘a e ngaahi pangikee´, ‘o poupou ki ai ‘a e ‘i he tu’unga ma’olunga ‘a ‘enau pa‘anga tefito´ (capital), pehē ki he hulu ‘enau pa’anga ngāue´ (liquidity). Na’e tupu ‘a e ngaahi fakahū pa‘anga΄ (saving and demand) ‘i he māhina´ ‘aki ‘a e $6.3 miliona (peseti e 0.8). Neongo ia´, na’e kei holo pē ‘a e ngaahi nō kuo tuku atu΄ ‘aki ‘a e $2.7 miliona (peseti ‘e 0.6), tupu mei he lahi ange ‘a e ngaahi totongi nō ‘a e ngaahi pisinisi´ tautefito ki he pisinisi á e Pule’anga´. Tupu mei he hiki ‘a e lahi ‘o e ngaahi fakahū pa‘anga´ kae holo mo e ngaahi nō ne tuku atu´ , na’e toe holo ai ‘a e peseti ‘o e ngaahi nō ‘i hono fakahoa ki he fakahū paánga´ (loans/deposit ratio) ki he peseti ‘e 58.2 í Sepitema 2021, mei he peseti ‘e 59.0 í he māhina kuo‘osi´. ‘Oku kei ma‘ulalo pē eni ‘i he tu’unga ma’ulalo taha ‘oku tu’utu’uni’i´ ‘a ia ko e peseti ‘e 80.

‘Oku fakafuofua ‘e he Pangikē Pule΄ ‘e fakaakeake ‘a e ’ekonōmika fakalotofonua΄ ‘i he ta’u fakapa‘anga 2021/22. Ka neongo ia, óku kei ta’epau pē ‘a e tu’unga ‘oku ‘i ai ‘a e mahaki COVID-19 ‘oku mafola fakamāmani lahi΄ ‘a ia te ne malava uesia ‘a e fakafuofua ko eni΄. Neongo ‘oku ‘amanaki ‘e kei hikihiki pē ‘a e totongi ‘o e ngaahi koloa´, kā ‘oku fakafuofua ‘e fakataimi pē ‘a ‘ene hiki΄ pea holo leva ‘o ma‘ulalo ‘i he peseti ‘e 5 ‘i he kuata ‘uluaki ‘o e ta’u 2022. Ko e tu‘unga ‘o e pa‘anga talifaki ‘i mulí´ ‘oku ‘amanaki ‘e kei fakafiemālie pē ‘o lahi ange ‘i he māhina ‘e 3 ‘o e koloa mo e ngāue hū maiˊ. ‘Oku fakafuofua foki ‘e kei ‘i he tu’unga malu pē ‘a e sistemi fakapa’anga΄ tupu mei he hulu ‘o ‘enau pa‘anga ngāue΄ mo ‘enau sino‘i pa‘anga tefito´, pehē ki he māmālie ‘a e tupu ‘o e ngaahi nō. ‘Oku mātu’aki tokanga ‘a e Pangikē Pule´ ki hono muimui‘i ofi ‘a e ola ‘o e ngaahi ngāue faka‘ekonōmika΄ mo fakapa’anga΄, pea mateuteu ke liliu ‘a e ngaahi fokotu‘utu‘u ngāue fakapa‘anga lolotonga´ ‘o ka fiema‘u ke pukepuke ‘aki ‘a e ma‘uma‘uluta fakalotofonua΄ mo fakatu‘apule‘anga΄, pea ke tokoni foki ki he tupu faka‘ekonōmika fakalūkufua΄.

Faka'eke'eke

Tafa’aki ‘Ekonōmika
Pangike Pule Fakafonua ‘o Tonga
Fasi mo e Afi
NUKU'ALOFA

Telefoni: (676) 24057
Fax: (676) 24201
Meili 'Elekitolonika: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

Ngaahi Naunau

Ongoongo 'i he Lea Faka-Pilitania  63 KB - Ma'u atu ha tatau 'o e ongoongo.

Ongoongo 'i he Lea Faka-Tonga  118 KB - Ma'u atu ha tatau 'o e ongoongo.

Vakai ki he ngaahi Ongoongo 'o e 2021.