Tokanga ‘a e Pangikē Pule΄ ke faka’ai’ai hono ngaue’aki ‘a e ngāue fakapa‘anga ‘i he‘ene fokotu‘utu‘u ngaue fakapa‘anga ‘Aokosi 2024

Kuo tuku atu ‘a e Fakamatala Fokotu‘utu‘u Ngāue Fakapa’anga ‘o ‘Aokosi 2024 ‘o e Pangikē Pule Fakafonua ‘a Tonga hili hono tali ia ‘e he Poate ‘a e kau Talēkita.

‘Oku kei hoko atu pē ‘a e tokanga ‘a e Fokotu’utu’u Ngāue Fakapa‘anga ‘Aokosi 2024 ki he hikihiki ‘a e totongi koloa΄ pea mo hono poupou’i ‘a e fakaakeake faka’ekonōmika΄ ‘aki hono tauhi pē ‘i he peseti ‘e 15 ‘a e lahi ‘o e pa’anga ‘a e ngaahi pangikē fakakomēsiale´, ‘a ia ‘oku tu’utu’uni fakalao ke tauhi ‘i he Pangikē Pule´, hoko atu pē hono ta’etotongi ha tupu (interest) ‘i he ngaahi ‘akauni pa‘anga ngāue ‘a e ngaahi pangikee´ ‘oku fakahū ‘i he Pangikē Pule´, pea ke vakai’i ‘a e ngaahi tu’utu’uni ki he fakafetongi pa’anga muli΄ ke toe faingofua ange pea mo tauhi ‘a e tu’unga mālohi ‘o e fakafetongi pa’anga΄ ke poupou ki hono fakamālohia ‘a e ma’uma’uluta faka’ekonomika fakalūkufua΄. ‘I he fengāue‘aki vāofi mo e Pule’anga΄ mo e ngaahi kupu kehekehe fekau’aki, ‘e fokotu’u ai ‘e he Pangikē Pule΄ ha ngaahi polokalama fakapa’anga fo’ou ‘o hangē ko ha polokalama nō ‘oku tuku atu ‘i ha totongi tupu ‘oku ma’ulalo (concessional credit), pea mo ha polokalama ki hono malu’i ‘a e ngaahi nō (credit guarantees). Ko e fakataumu’a ‘eni ke fakaivia ‘a e sekitoa taautaha΄ ke toe malohi ange ‘a e tupu faka’ekonōmika΄ ‘i he 2025΄ pea faka‘ai‘ai ‘a e nō ki he ngaahi sekitoa ‘oku ‘ikai ke lahi ha’anau faingamalie nō mei he ngaahi pangikē, mo kinautolu ‘oku tu’u laveangofua ki he feliuliuaki ‘a e ‘ea΄.

‘I he fakamatala ‘a Kōvana Moeaki΄, “na’e holoki ki he peseti ‘e 1.6 ‘a e fakafuofua ki he tupu faka‘ekonōmika ‘a Tonga ki he ta‘u fakapa‘anga 2024 mei΄he tupu peseti ‘e 2.2΄, makatu‘unga mei΄he ’ikai ola lelei ‘a e sekitoa ngoue΄, vaotātā mo e toutai΄ mo e tafa‘aki fakatupu koloa΄. Ko e hili ia ha tupu māmālie ‘i he ta‘u fakapa‘anga 2023΄ hili ‘a e ongo fakatamaki ‘i he 2022΄. ‘Oku hā mai heni ‘a e fiema‘u ‘a e tokoni mei he sekitoa fakapa‘anga΄ke fakaivia fakapa’anga ‘a e tupu ‘a e sekitoa taautaha΄ pea moe ngaahi sekitoa kehe΄ kae kei tokangaekina pe ‘a e hikihiki ‘i he totongi koloa΄”.

Kuo holo ‘a e hikihiki ‘i he totongi koloa fakalukufua՛ mei he tu’unga ma’olunga ‘i he ngaahi ta’u kuo hili΄ pea neongo ne a’u mai ki Sune 2024 na’e ma’olunga ange ‘i he tu’unga ‘oku faka’amu ke ‘i ai ko e peseti ‘e 5, ‘oku fakafuofua ‘e toe holo pē, koe‘uhi΄ ‘oku kei peseti ‘e 1.7 ‘a e hikihiki ‘i he totongi ‘o e ngaahi koloa tefito´ (‘ikai ke kau ai e totongi koloa me’akai´ mo e ma‘u‘anga ivi). Ko e kake ‘a e hikihiki ‘i he totongi koloa fakalūkufua΄ ‘i Sune 2024 na’e makatu’unga ia mei he hiki ‘i he totongi koloa me’akai fakalotofonua΄, ‘a ia ne hiki ‘aki ‘a e peseti ‘e 23.9 ‘i he ta’u ki Sune 2024΄, hili ia ‘ene hiki peseti ‘e 22.7 ‘i Sune 2023. ‘Oku ho’ata mei heni ‘a e si’isi’i e koloa mei he sekitoa ngoue΄, makatu’unga mei he ngaahi fakatamaki fakaenatula´ pea pehē ki he fa’ahi ta’u la‘ala‘ā (El Nino) ne toki ‘osi΄. ‘Oku fakafuofua ‘a e Pangikē Pule΄ ‘e holo ‘a e hikihiki e totongi koloa´ ‘o ma’ulalo ‘i he tu’unga ‘oku faka’amu ke ‘i ai΄ ‘o fakatefito ‘i ha toe lelei ange e koloa ‘oku tuku mai΄. Ka neongo ia՛, ‘oku kei tu’u laveangofua pē ‘a Tonga ki he ngaahi feliuliuaki ‘i he totongi koloa me’akai fakalotofonua΄ tupu mei he ngaahi fakatamaki fakaenatula´, nounou fakakaungaue΄, hikihiki ‘a e totongi e koloa ma‘u‘anga ivi´, pea mo ha ngaahi pole mei tu’apule’anga. ‘Oku fiema’u ke toe vāofi ange ‘a e fangaue’aki ‘a e Pangikē Pule΄ mo e Pule’anga΄ ki hono holoki ‘a e tu’unga ma’olunga ‘o e totongi koloa΄ mo fakalelei’i ‘a e fe’amokaki ‘i he tu’unga ‘o e fo’u koloa΄ kae lava ‘o tauhi ‘a e hikihiki ‘i he totongi koloa΄ ke ma’ulalo.

‘Oku kei ‘i he tu’unga ma’olunga pē ‘a e pa‘anga talifaki ‘i muli ‘a e fonuaˊ, ‘o laka hake ‘i he māhina ‘e 7.5 ‘o e koloa hū mai΄, ‘a ia na’e fe’unga mo e $909.1 miliona ‘i Siulai 2024ˊ, pea ‘oku fe‘unga eni mo e koloa hū mai ki he māhina ‘e 10.5. Na’e tokoni ‘a e tafa’aki fakapa’angaˊ ki he tupu faka’ekonōmikaˊ, ‘i he tupu fakata’u ‘a e nōˊ ‘aki ‘a e peseti ‘e 4.1 ‘i Sune 2024ˊ. Ka neongo ia, ‘oku kei ma’olunga pē ‘a e ngaahi nō palopalema´ ‘i he peseti ‘e 11.2. ‘Oku hokohoko atu ai pē ‘a hono tokangaekina ‘o e ngaahi pangikē´, pea pehē ki he ngaahi kautaha ‘ikai ko ha pangikē´, ke fakasi’isi’i ha ngaahi uesia ‘e malava ke hoko ki he tu’unga malu ‘o e tafa’aki fakapa’anga´. ‘E hokohoko atu ai pē ‘a hono muimui’i ofi ‘e he Pangikē Pule´ ‘a e ngaahi fakalakalaka faka’ekonōmika fakamāmani lahi´ pea pehē ki he fakalotofonua´, pea ke liliu ‘ene ngaahi tu’utu’uni ngāue fakapa’anga´, ‘oka fiema’u.


Enquiries

Economics Department
National Reserve Bank of Tonga
Fasi mo e Afi
NUKU'ALOFA

Telephone: (676) 24057
Fax: (676) 24201

Email: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

Resources

Press Release in English
pdfIcon 133 KB - Download a copy of the full press release.

Press Release in Tongan
pdfIcon 123 KB - Download a copy of the full press release.

 

You are here: Home News 2024 Press Releases Tokanga ‘a e Pangikē Pule΄ ke faka’ai’ai hono ngaue’aki ‘a e ngāue fakapa‘anga ‘i he‘ene fokotu‘utu‘u ngaue fakapa‘anga ‘Aokosi 2024